Park etnograficzny w Olsztynku - Skansen dziedzictwa ludowego ziem Pruskich

Chata mazurska (zbiory Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku) 

Idea stworzenia muzeum etnograficznego mającego na celu zachowanie w pierwotnej formie i przedstawienie budownictwa ludowego z różnych regionów Prus Wschodnich sięga początków XX wieku. Twórcą i propagatorem utworzenia Ostpreussisches Heimatmuseum był pruski konserwator zabytków i historyk sztuki Richard Dethlefsen, to dzięki niemu w 1909 r. w Królewcu zapadła decyzja o utworzeniu na wzór szwedzki skansenu grupującego na swym terenie okazy budownictwa charakterystycznego dla regionów wchodzących w skład Prus Wschodnich takich jak Oberland (Pomezania-Pogezania), Warmia, Mazury czy Memelland (okolice Kłajpedy).  Skansen ulokowano na niedużym aczkolwiek malowniczym terenie podległym Królewieckiemu Ogrodowi Zoologicznemu. Ww ciągu następnych trzech lat na terenie wydzielonym dla skansenu stanęło ok.20 budowli pochodzących z XVIII-XIX w. a przedstawiających budownictwo zarówno mieszkalne takie jak chałupa z Chojnika (Hagenau) czy Gązwy (Gansen), użytkowe jak na przykład młyn wodny z Kaborna (Kalborn), sakralne (kościół z Rychnowa - Reichenau), gospodarcze (spichlerz z Lankuppen, suszarnia z Pempen, piwnica z Małszewa - Malshöfen ) jak i przemysłowe (olejarnia z Kronina - Alt Krönau) a także stanowiska archeologiczne jak kurhan z epoki żelaza pochodzący z Sorthenen. Należy nadmienić, iż cześć obiektów była wiernymi kopiami wybudowanymi przy użyciu adekwatnych technik i materiałów. Za decyzją o zbudowaniu replik obiektów które były w złym stanie i nie nadawały się do przeniesienia stał inicjator powstania skansenu - Richard Dethlefsen. Jako konserwator wiedział, iż techniki służące do budowy oryginalnych obiektów były na ten czas nadal szeroko stosowane, nic więc nie stało na przeszkodzie by odtworzyć dokładnie proces budowy oryginalnych budowli. W 1913 roku Królewiecki skansen otwarto dla turystów, funkcjonował on nieprzerwanie aż do roku 1937. Wciąż rozrastające się i powiększające swe zbiory Ostpreussisches Heimatmuseum zdecydowano się przenieść z ograniczonego terenu ogrodu zoologicznego w odpowiedniejsze ku temu miejsce. 


Wybór padł na Olsztynek (Hohenstein) w pobliżu którego znajdowało się często uczęszczane przez turystów miejsce pamięci bitwy pod Tannenbergiem z 1914 roku a zarazem mauzoleum prezydenta Rzeszy -  feldmarszałka Paula von Hindenburga (Tannenberg-Denkmal). Obszar przekazany pod lokację skansenu wynosił 30 ha, co tym samym dawało możliwość zachowania oryginalnych wielkości zagród i zachowania naturalnych odległości pomiędzy budynkami. Założenie owe było de facto planowane przy budowie skansenu w Królewcu lecz ze względu na ograniczenia terenowe zostało zarzucone. W latach 1938-43 dokonano przeniesienia 14 z 22 obiektów z czego dwa uległy zniszczeniu w późniejszych latach. Wojenna zawierucha która przyniosła zniszczenie Prusom oszczędziła skansen. Dzięki ofiarnej pracy konserwatorskiej Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie a także pracowników Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku, skansen zachował swoją formę i uległ rozbudowie włączając w swój zasób budowle charakterystyczne dla regionu Pomezanii i Pogezanii (Powiśla), a także Salę Wystawową w dawnym kościele ewangelickim (zajmującą się przedstawianiem wystaw związanych z tematyką regionalną) oraz basztę - muzeum rodzonego mieszkańca Olsztynka - znamienitego lingwisty i propagatora kultury mazurskiej Christopha Cölestina Mrongoviusa zwanego Mrongowiuszem. 

Na dzień dzisiejszy obszar skansenu rozrósł się do 96 ha, gromadzi 70 wyjątkowych i częstokroć unikatowych budowli wywodzących z terenu Prus i posiada na stanie 11 500 muzealiów ruchomych w postaci rzeczy osobistych, sprzętów, wyrobów sztuki  i rękodzieła ludowego które można zobaczyć w obiektach udostępnianych do zwiedzania. Ponad to, trwają prace nad stworzeniem repliki osady dawnych Prusów - Amalang, której pierwsze elementy choć skromne w swej naturze możemy już podziwiać. Żywię osobistą nadzieję, iż w niedługiej perspektywie bałtyjski Amalang nie będzie w niczym ustępować klasą reszcie obiektów znajdujących się na terenie tego zacnego skansenu.

Chciałbym zwrócić uwagę, iż Muzeum Budownictwa Ludowego jest nie tylko nieożywionym skansenem - świadectwem kulturowym mieszkańców Pruskiej ziemi ale także miejscem kipiącym życiem i aktywnością kulturalną w postaci różnorodnych warsztatów, pokazów, szkoleń oraz imprez plenerowych takich jak „Targi Chłopskie”, „Święto ziół” czy „Festiwal Bałtyjski” podczas którego mamy okazję zapoznania się z efektami  badań na temat archeologii, kultury czy obrzędowości bałtyjskich Prusów, nauczyć się podstaw języka pruskiego, zobaczyć wyroby rzemieślnicze lub spotkać się z ludźmi odtwarzającymi dawnych Prusów. Warto nadmienić, iż w Galerii Sztuki Ludowej można zakupić różnorakie rękodzieła autorstwa regionalnych twórców mogących śmiało ubarwić domowe pielesze wszystkich tych kochających naszą ziemię.

Skansen w Olsztynku jest jedynym w swym rodzaju miejscem w którym można na własne oczy zobaczyć niebywale barwną kulturową spuściznę ziemi Pruskiej. Jest to miejsce wyjątkowe nie tylko pod kątem walorów muzealnych czy kulturowych, ale także ze względu na wyjątkową atmosferę która na wskroś przenika każdą chatę, izbę czy zakamarek. Odwiedzając każdą chatę z osobna, obcując z materialną spuścizną dawnych mieszkańców jesteśmy w stanie nie tylko poczuć ducha epoki czy przy odrobinie wyobraźni zobaczyć świat ich oczyma ale odnaleźć więź kulturową i tożsamościową z wyjątkowym regionem, ziemią która jest nam domem i przez wieki była domem dla wielu różnorodnych grup etnicznych przenikających się nawzajem, kochających ją i nazywających swą ojczyzną. To dzięki nim i tym co pozostawili po sobie nasza ziemia od Wisły do Podlasia jest wyjątkowa na tle kraju, jest to dziedzictwo którego winniśmy być świadomi, o którym winniśmy pamiętać, mieć w sercu i z którego winniśmy być dumni.