Kūlgrinda - Prūsu Giesmės - staropruskie pieśni przywrócone światu

Zespół folkowy Kūlgrinda z Litwy

Przeprawa przez kulgrindę (źródło: http://www.varniai-museum.lt/)

Kūlgrinda - Z litewskiego (dialekt żmudzki) kūlis - kamień i grinda - chodnik. Kulgrindy były konstrukcjami używanymi przez ludy bałtyjskie do przemieszczania się przez wszelkiej maści podmokłe tereny i jeziora. Budowano je zazwyczaj zimą używając do tego celu kamieni, drewna i żwiru, które to wraz z roztopami tonął. Ów proces powtarzano do momentu, gdy tuż pod powierzchnią wody powstawała stabilna, podwoda ścieżka, czasem umacniana wbitymi po jej bokach drewnianymi słupami. Kulgrindy, niedostrzegalne gołym okiem i znane tylko miejscowym miały nieprzecenione znaczenie taktyczne, szczególnie w wypadku potencjalnego najazdu ze strony przeciwnika. Z kulgrindami miał niejednokrotnie do czynienia Zakon Krzyżacki podczas kampanii w Prusach i na Litwie.

Rytuał w wykonaniu Inie Trinkūnas

Kūlgrinda jest bezsprzecznie najbardziej wpływowym zespołem folkowym pośród Bałtów, swe początki wiąże z okresem litewskiego odrodzenia po rozpadzie ZSRR na początku lat 90-tych i od samego początku był ścisłym propagatorem litewskiej kultury i rodzimych wierzeń, zespół zresztą ściśle współpracuje z najstarszą litewską organizacją rozdzimowierczą - Romuvą (oficjalnie zarejestrowana w 1992 r.). Muzycznie Kulgrinda stara się jak najwierniej przedstawić rytualny folklor bałtyjski sięgając po najstarsze zachowane sutartines - wielogłosowe pieśni obrzędowe wsparte brzmieniem autentycznych instrumentów takich jak kankle, dudy, bębny czy kobzy. Pieśniom towarzyszy często choreografia w postaci tańców ludowych czy rytuałów, a także warstwa wizualna bazująca na bałtyjskiej symbolice i zrekonstruowanych, wczesnośredniowiecznych strojach w których to muzycy występują. Celem Kulgrindy jest trafienie do publiczności w każdym wieku, odpowiednio dostosowując swój przekaz, lecz unikając przekłamań i uproszczeń. Założycielami zespołu jest Jonas Trinkūnas wraz ze swą żoną Inią, oboje są kapłanami i zarazem artystami, stąd posiadają odpowiednie podejście do przekazania tak muzyki jak i obrzędowości. Jonasa i Inię wspiera rzesza młodych muzyków w wieku od 17 do 25 lat wnosząc tym samym w przekaz Kulgrindy młodzieńczy zapał i entuzjazm, dzięki czemu twórczość zespołu unika zamknięcia jej w ramach "skansenowych".

Wzgórze z widokiem na rzekę Liwę i wieś Gonty
(obie nazwy mają pruską proweniencję)

Kulgrinda jako zespół litewski nie pozostaje obojętna na pozostałych Bałtów czego wyrazem jest między innymi album z 2005 roku -  Prūsu Giesmės. Album ten jest muzycznym hołdem dla dawnych Prusów, wszystkie z 17 utworów jest zaśpiewanych w języku pruskim. Muzyka na Prūsu Giesmės jest pierwotna, na wskroś pogańska i mistyczna. Wydaje się jakby utwory zawarte na płycie zostały wyemitowane wieki temu, a muzycy i ich płyta służy tylko jako antena - medium odbierająca sygnał, tak jak to czynią odbiorniki satelitarne z transmisjami wysłanymi dekady temu. Słuchając tej muzyki późnym wieczorem przy ognisku, podczas spaceru na łonie natury lub na miejscu dawnej pruskiej osady, tudzież ich świętego miejsca lub kurhanowiska można zaiste dostać dreszczy. Wystarczy puścić wtedy wodze wyobraźni by ujrzeć członków tego dawnego ludu przebywających w tym samym miejscu i śpiewających swe pieśni wieki, wieków temu. Podczas tej kontemplacji warto również uświadomić sobie, iż  często miejsce w którym się znajdujemy wywodzi swą nazwę z języka tego pradawnego ludu i tak samo jak my używamy jej teraz, tak oni używali jej wtedy w jej pierwotnej formie, czy jest to Sigurne - jezioro Dzierzgoń, Prabuti - Prabuty - miejsce wiecznego zamieszkania, Suse - Susz, Alnasteini - Olsztyn czy Warmia lub Pomezania, te nazwy w swym jestestwie są de facto łącznikiem z odległą przeszłością naszej ziemi. 

Wartym odnotowania jest, iż niektóre z pieśni nagranych na potrzeby Prūsu Giesmės to pieśni dziadowskie, poświęcone zmarłym. Na szczególną uwagę zasługuje Kas wakei ten, zallis warris? do której poniżej zamieszczam nagranie wraz z tekstem i tłumaczeniem. Kilka lat temu miałem okazję brać udział w pruskim święcie Willinis - poświęconym zmarłym przodkom zorganizowanym przez polskich Prusów w okolicach Olsztyna. Mimo tego, iż jestem osobą niewierzącą to śpiew kapłana i towarzyszących mu Prusów, hen na zapomnianym kurhanowisku, gdzieś pośród warmińskich lasów w środku nocy przy pełni księżyca był zaiste niesamowitym przeżyciem.

Kas wakei ten, zallis warris? 

O, kas wakei ten, zallis warris?
Ginnis bratis, debzupuni.

Ka kwaiteitei, ginnis, zallis warris?
Ginnis bratis, debzupuni.

Wirikan kwaimai, zallis warris,
Ginnis bratis, debzupuni.

Kas etwerre dwarrins, zallis warris?
Ginnis bratis, debzupuni.

Mes dins wirstmai wiruns, zallis warris,
Ginnis bratis, debzupuni.

Etwerreiti dins, zallis warris,
Ginnis bratis, debzupuni.

Kails jaiti, kails, zallis warris,
Ginnis bratis, debzupuni.

Tłumaczenie:

Kto otworzy Bramy Zmarłych z Zielonej Miedzi?

Ja otworzę...

Przybywajcie, ogrzejcie swe zimne ciała

Przybywajcie, pożywić się i napoić

Kto otworzy Bramy Zmarłych z Zielonej Miedzi?

Ja otworzę!

2005 - Prūsu Giesmės

Lista utworów:

1. As kwai minintun prūsan, stan wūran prūsan tautan 
2. Pa sadikan neikaūwa 
3. Saulika patekka, daulelu lelu 
4. Sinda nūse deiwi en dwarras sirdu en dwarras sirdu pa lipazikai 
5. Miniks saulikan weddi pirmanin wasarikan 
6. Mila swaiksta saulika 
7. Sūns prei mutrikan naktin naktaūwa 
8. Kas wakei ten, zallis warris? 
9. Tū zallis witwike, abila 
10. Zeminnika kweitakedi 
11. Ukadebbaisis Perkūnai Deiwe 
12. Kwei es jalai, bratrikai 
13. Mitaujika mitauja 
14. Dancau nūs angzdrikiks, rutika 
15. Prūsa, tū sestrika, pereis pereis 
16. Ei rūta rutika