niedziela, 12 lutego 2012

Pojezierze Iławskie - charakterystyka regionu.



Mapa Pojezierza Iławskiego


Celem dzisiejszego artykułu, notabene pierwszego z cyklu poświęconego tematowi Pojezierza Iławskiego, jest przedstawienie charakterystyki regionu i próba odpowiedzi na pytania często nurtujące osoby zainteresowane jego tematem. Postaram się odpowiedzieć w jak najlepszy sposób na następujące kwestie : czym dokładnie jest region Pojezierza Iławskiego, jak przebiegają jego granice, czym się charakteryzuje i jakie miasta wchodzą w jego skład.



Pojezierze Iławskie i sąsiednie regiony geograficzne



Pojezierze Iławskie zwane czasem Pojezierzem Iławsko-Ostródzkim jest makroregionem położonym w zachodniej części dawnych Prus, na obszarze staropruskiej Pomezanii i Pogezanii. Jest to obszar który został wyodrębniony z makroregionu Pojezierza Mazurskiego w ramach którego funkcjonował jako mezoregion. Zamyka się między doliną Wisły na zachodzie i Pasłęki na wschodzie. Regionalnie graniczy od zachodu z Doliną Kwidzyńską zwanej nieraz Powiślem, od północnego-zachodu z Żuławami i Wysoczyzną Elbląską a od wschodu z historyczną Warmią. Region ów cechują specyficzne uwarunkowania geograficzne : teren w odróżnieniu od przyległych mu regionów jest znacznie bardziej pofałdowany, posiada liczne jeziora, rozległe łąki i gęste lasy w dużej mierze mieszane. Charakteryzuje się także własnym mikroklimatem odpowiadający temu który występuje na Pojezierzu Mazurskim. To na terenie Pojezierza Iławskiego odnajdziemy sławny cud techniki jakim jest Kanał Elbląski (Oberländischer Kanal/Kanał Oberlandzki). Kanał jest w pełni żeglowny i rozciąga się na przestrzeni 84-ech kilometrów od Elbląga do Ostródy łącząc pojezierze z morzem poprzez zatokę Fryską (Zalew Wiślany). Region szczególnie sprzyja rolnictwu i turystyce wodnej od kajakarstwa po żeglugę.

Miejscowości które wchodzą w skład Pojezierza Iławskiego to Iława, Morąg, Pasłęk, Susz, Ostróda, Zalewo, Miłomłyn, Kisielice, Dzierzgoń i Prabuty z Gdakowem*. Miejscowości owe na tle sąsiednich regionów łączy zespół czynników takich jak to, iż (…) nie leżą ani na Warmii ani na Mazurach, Powiślu, czy Żuławach. (Wiesław Niesiobędzki) a także to, iż w odróżnieniu od wymienionych wcześniej regionów są miejscowościami o (..) własnych odmiennie przebiegających [od reszty regionów]; dziejach, ukształtowaniu terenu, składzie ludnościowym, architekturze, gwarze i obyczajach (Wiesław Niesiobędzki). Miejscowości wchodzące w skład Pojezierza są ze sobą ściśle związane historycznie, także przez fakt, iż od wieków były częścią krainy zwanej Oberlandem z polskiego Pogórzem. Mówiąc już o związkach miast należy nadmienić o tym, iż wszystkie wymienione wcześniej miejscowości funkcjonowały przez wieki jako powiat Oberlandzki w ramach Prus Książęcych, a miasta takie jak Iława, Prabuty, Susz przez większość swych dziejów występowały w granicach powiatu Suskiego (kreis Rosenberg).


* Mimo, iż w wielu obecnych opracowaniach na temat regionu błędnie pomija się Prabuty (ze względu na ograniczanie się autorów to granic podziału administracyjnego) są one w rzeczywistości integralną częścią regionu, a jezioro Dzierzgoń (Sorgen See) leżące w pobliżu miasta należy do największych na całym pojezierzu.

Teren

Jak już wspomniałem kilkukrotnie wcześniej, cechą wyróżniającą pojezierze na tle sąsiednich regionów jest jego wyjątkowa pofałdowana rzeźba terenu, a w szczególności faliste moreny denne (niewielkie, nieregularne wzniesienia i zagłębienia nie posiadające odpływu i wypełnione często przez oczka polodowcowe, czasem stanowiące bagna lub podmokłe łąki) i ciągi moren czołowych (rzeźba niezwykle urozmaicona, zbocza nieregularne, mnóstwo drobniejszych pagórków, zaklęśnięć i kotlinek). Pozostałymi formami występującymi na terenie pojezierza są równiny sandrowe oraz rynny polodowcowe. Poniższa mapa wyraźnie obrazuje różnicę w wysokości występującą na obszarze pojezierza w zestawieniu z sąsiednimi regionami zwłaszcza zachodnimi i północno-zachodnimi :


Mapa hipsometryczna (lata 30-te)

Poza jeziorami występują tutaj liczne bagna, torfowiska i podmokłe łąki, część jezior ulega procesowi eutrofizacji. Do głównych rzek na pojezierzu należy Drwęca, Osa, Liwa i Pasłęka.

Jeziora



Jeziorak

Zieloną szatę pojezierza zdobią niczym akwamaryn dziesiątki jezior polodowcowych, rozciągających się w swej wielkości od tych małych, mniej znanych skrytych w zaciszu lasów, łąk i pól po majestatyczne w pełni żeglowne zbiorniki wodne pokroju sławnej perły pojezierza – Jezioraka (Geserich See), który poprzez swe ogólnie znane walory nie wymaga z mej strony dodatkowej reklamy. Poza Jeziorakiem Innymi dużymi jeziorami wartymi odnotowania są Drwęckie (Drewenzer See) biorące swą nazwę od rzeki Drwęcy, inkrustowane wyspami błękitne Narie i Dzierzgoń (Sorgen See) otoczone aurą tajemniczości i związanych z nim ponurych podań. 


Drwęckie, autor skrzat-kuchenny


Narie (wiki)


Narie, autor Arabel


Dzierzgoń, autor Dom Stokrotka/Rodowo


Jezioro Jasne wymaga tu jednakże oddzielnej notki. To położone na terenie rezerwatu Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego jezioro cechuje się tak niezwykłą czystością, iż promienie słońca sięgają w nim na głębokość ok. 14-15 metrów, a jego brzegi porasta wiele gatunków chronionej roślinności.


Jasne, autor http://www.ga.com.pl/

Nie chciałbym być tutaj posądzony o pominięcie któregoś z wielu ze skarbów pojezierza rozsianych od Prabut po Ostródę, jednakże by opisać wszystkie musiałbym poświęcić temu tematowi zupełnie oddzielny blog. Zachęcam więc do podsyłania zdjęć przedstawiających jeziora, ich urokliwe zakątki, zwłaszcza te Wam najbliższe drodzy czytelnicy, najznakomitsze z nich zostaną wyróżnione umieszczeniem na stronach Pruskiego Horyzontu. Ze swej strony obiecuję w przyszłości napisać więcej na temat skarbów pojezierza, poświęcając niektórym w razie potrzeby osobne artykuły.

Klimat

Pojezierze Iławskie zawdzięcza swój wyjątkowy lokalny mikroklimat przede wszystkim rzeźbie terenu, rozległym obszarom leśnym i dużej liczbie jezior. Jak już wspominałem mikroklimat Pojezierza Iławskiego jest zbliżony do tego który występuje na Pojezierzu Mazurskim a charakteryzuje się zmiennością pogody, przesunięciem pór roku i wahaniami okresu wegetacyjnego. Miesiącem w którym następuje największa liczba opadów jest Lipiec (według danych z lat 70-tych). Obszar pojezierza jest zaliczony do mazurskiego regionu burzowego, średnia ilość dni z burzą wynosi 17,7 dnia z tego 4,1 przypada na wiosnę, 12,5 na lato i 1,1 dnia na jesień. (dane z lat 70-tych). Burze rozpoczynają się ok. 25 kwietnia a kończą się w pierwszych dniach października. Okres bezśnieżny wynosi ok. 200 dni.

Dominującymi wiatrami są wiatry zachodnie, południowo-zachodnie i północne. Wzmożone działanie wiatrów występuje na południowo/północno-zachodnich krańcach pojezierza. Stąd, w pobliżu miejscowości takich jak np. Grodziec czy Kisielice, doszło do licznych inwestycji mających na celu postawienie na tamtym obszarze elektrowni wiatrowych.

Jako przykład specyficznego oddziaływania klimatu niech będzie fakt, iż temperatury między Prabutami położonymi na Pojezierzu Iławskim a nadwiślańskim Kwidzynem wahają się nieraz o kilka stopni, a pokrywa śnieżna na obszarze Prabut zalega dłuższy czas, a jej ilość zazwyczaj zmniejsza się tym bardziej im bardziej zbliżamy się Kwidzyna co doskonale obrazuje obecna zima. Czynnikiem warunkującym taki stan rzeczy jest przede wszystkim ukształtowanie terenu powodujące to, iż Dolina Kwidzyńska posiada klimat cieplejszy i łagodniejszy z mniejszą prędkością wiatrów niż na sąsiednim Pojezierzu Iławskim.

Flora i Fauna

Lasy występujące na terenie pojezierza są w dużej części liściaste, szalenie barwne, strojne w przeróżne gatunki drzew wśród których do najliczniejszych należą buki i dęby. Lasy sosnowe są liczne reprezentowane aczkolwiek część z nich należy to lasów planowanych zasadzonych relatywnie niedawno. Do największych kompleksów leśnych należą Lasy Iławskie i Liwskie. Ciekawą specyfiką pojezierskich lasów jest to, iż występuję w nich duże nagromadzenie [co szczególnie ciekawe] roślin górskich, takich jak tojad dziobaty, kupalnik górski czy lepiężnik biały (informacje zaczerpnięte z opracowania Marii Lossman). 

Z mych własnych odczuć mogę stwierdzić, iż obcując z pojezierskimi lasami nie sposób nie ulec pokusie by ruszyć w otchłań zielonych traktów, otchłań która zwłaszcza przy wschodzie i zachodzie słońca bywa iście mistyczna, sprzyjająca kontemplacji. Prawdą jest, iż nie tylko względy naturalne związane z pięknem danej ostoi leśnej sprzyjają rozmyślaniom i wojażom umysłowym, historia zaklęta w ruinach domów czy zdziczałych sadach, pozostałościach dawnych ludzkich siedlisk rozsianych pośród lasów nie jeden raz skłaniała mnie do refleksji nad historią tej ziemi i jej losami. Spotkałem się niegdyś ze stwierdzeniem, iż owa wyjątkowa, niezwykle subtelna mistyka spowijająca leśne ostępy nadaje pojezierskim lasom aurę „malarskiej tajemniczości”, nie sposób jest mi się nie zgodzić z tym pięknym jak i trafnym stwierdzeniem.

Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego to najznakomitszy i najcenniejszy pod kątem naturalnym obszar pojezierza „(…) stanowi zbiór unikalnych zasobów fauny i flory. Jest ostoją wielu gatunków ptaków, jak np. czapli, kormoranów, żurawi, w tym także niezwykle rzadkich ptaków drapieżnych: bielików, rybołowów czy kań rudych. W kompleksach leśnych bytują popularne i rzadsze gatunki zwierzyny łownej: sarny, dziki, jelenie, łosie. Zimą pojawiają się czasami wilki.” (Wiki). Na terenie parku znajduje się 58 pomników przyrody ożywionej, trzy jeziora-rezerwaty (Gaudy, Jasne i Czerwica) a do roślin chronionych występujących na terenie parku należą między innymi : wawrzynek wilcze łyko, lilia złoto głów, bluszcz pospolity, podkolan biały oraz podkolan zielonawy, rosiczka okrągłolistna, orlik pospolity, tysięcznik pospolity, grążel żółty i grzybień biały.

Obszar pojezierza jest doskonałym miejscem życia dla licznych ptaków wodnych i błotnych z których łabędź niemy należy do najbardziej znanych i reprezentatywnych. Poza łabędziem występują żurawie, czaple, kormorany, rybitwy i mewy śmieszki. Wedle danych ze starszych źródeł wynika iż Siemiańskich Lasach można natrafić na orła bielika. Poza ptactwem należy nadmienić, iż w lasach (zwłaszcza dębowo-bukowych) żyją rzesze dzików, jeleni i saren, łosie dawny symbol Prus, choć wciąż rzadkie, stają się coraz częstszym widokiem. Zające, lisy i borsuki także nie należą do rzadkości, a gotowi do eskapad wzdłuż koryt pojezierskich rzek natrafią na ślady aktywności bobrów. Ryby żyjące w jeziorach pojezierza to jednakże temat godny osobnego artykułu stąd na ten czas nie będę się go podejmował.

Błędy w publikacjach poświęconych tematowi Pojezierza Iławskiego

Błędem najczęściej spotykanym w publikacjach jest pominięcie Prabut i Dzierzgonia przy okazji podawania granic regionu i miejscowości wchodzących w jego skład. Ów krzywdzący błąd zaczął pojawiać się nagminnie po 1999 roku, a związany jest ze zmianą granic wojewódzkich i silną promocją wewnętrzną prowadzoną przez nowe województwa. Taki stan rzeczy doprowadził do tego, iż większość autorów pisząc na temat pojezierza czyni błąd automatycznie ograniczając je do granicy województwa warmińsko-mazurskiego. 

Więcej na temat sztucznego dzielenia historycznych i geograficznych regionów można przeczytać we wcześniejszym artykule.

A oto i dwa przykłady błędów związanych z pominięciem Prabut i Dzierzgonia przy opisywaniu Pojezierza Iławskiego :


Zasięg Pojezierza Iławskiego
 (jak widać ucięty na linii granicy administracyjnej)


Spis miejscowości Pojezierza Iławskiego, Prabuty i Dzierzgoń nie zostały w nim ujęte.