piątek, 16 grudnia 2011

Między województwem pomorskim a warmińsko-mazurskim. Podział administracyjny a historia i mentalność w kontekście prawobrzeżnych powiatów woj. pomorskiego.


Obecny podział administracyjny jest niekiedy źródłem paradoksalnego i sztucznego w dużej mierze podziału pomiędzy mieszkańcami wschodniego krańca województwa pomorskiego a mieszkańcami województwa warmińsko-mazurskiego. Podział ten istnieje nie tylko w sensie granic województw ale niestety także regionalnej świadomości. Aktualny podział administracyjny w ludzkiej świadomości przekłada się nieraz na podział mentalny rzutujący na regionalną identyfikację. Czy przynależność do województwa pomorskiego automatycznie czyni ludzi zamieszkujących prawy brzeg Wisły (powiaty kwidzyński, malborki i sztumski) mieszkańcami pomorza jako krainy geograficznej?

Owy sztuczny podział i jego skutki możemy dostrzec poprzez pryzmat ludzi spoza wymienionych wyżej terenów, którzy to przy pytaniu o owe powiaty i ich regionalne umiejscowienie zamykają mieszkańców wschodnich, prawobrzeżnych kresów woj. Pomorskiego w wojewódzkim "nawiasie" wraz z mieszkańcami Kociewia i Kaszub, nie potrafiąc ich jednakże regionalnie określić.

Województwo Pomorskie wyrosło na korzeniach ziem dawnych Pomorzan, z których wywodzą się obecni Kaszubowie i Kociewiacy, biorący swe nazwy od regionów które przyszło im zamieszkiwać. Obie te bratnie ziemie, funkcjonujące w składzie województwa pomorskiego są ze sobą ściśle związane zarówno historycznie jak i kulturowo i tym samym dają swemu województwu głęboką i solidną podwalinę nie tylko kulturową a także i geograficzną. Podwalinę, do której owe województwo odnosi się na każdym kroku.

Prawobrzeżne powiaty województwa pomorskiego łączy jednakże zupełnie inna historia i przynależność geograficzna. Są one integralną częścią dawnej ziemi pruskiej, Pomezanii. Historia ich jest ściśle związana z bałtyjskim plemieniem Prusów, którzy zamieszkiwali ową ziemię i byli twórcami wielu z nadal używanych toponimów, nazw miast i krain geograficznych.


Podział plemienny Prus w XIII wieku. 

Prusowie zostali podbici w XIII wieku przez zakon krzyżacki i pomimo wielu zrywów i powstań ulegli asymilacji, rozpływając się w żywiole ludności napływowej. Ludność napływowa asymilując Prusów wchłonęła także elementy ich kultury, folkloru a czasami także słownictwa, tworząc na bałtyjskim pniu swą własną, wyjątkową kulturę.

Spoglądając chociażby na to krótkie wprowadzenie historyczne możemy szybko dostrzec wyraźne różnice w dziejach pomiędzy powiatem kwidzyńskim, malborskim i sztumskim a resztą powiatów woj. Pomorskiego.

Dla większości mieszkańców województwa skupionego na promocji swych integralnych terenów jakimi są Kociewie i Kaszuby historia i kontekst kulturowy owych powiatów jest co najwyżej mało znany i na swój sposób obcy, utrudniając tym samym ich ulokowanie, określenie i zrozumienie.

Spójrzmy teraz na postrzeganie owych powiatów przez pryzmat woj. Warmińsko-Mazurskiego. Wszystkie trzy powiaty tak jak i znakomita większość powiatów tego województwa jest częścią dawnej ziemi pruskiej. Kraina pruska na której leżą owe powiaty, Pomezania, jest przedzielona na dwoje granicą teraźniejszych województw.

Kwestia makroregionu Pojezierza Iławskiego jest bardziej skomplikowana. Region jako taki nie mógł zostać w żaden sposób administracyjnie rozdzielony, jednakże paradoksalnie podział administracyjny rzutuje na jego postrzeganie.



Mapa pojezierza iławskiego 

Zachodnia część pojezierza oddzielona granicą województwa od jego reszty jest niestety pomijana w niektórych publikacjach wydawanych w woj. Warmińsko-Mazurskim. Prabuty mimo iż są integralną częścią pojezierza będąc administracyjnie częścią woj. pomorskiego nie figurują w praktycznie żadnym materiale promocyjnym dotyczącym tego regionu.

Utrwaloną tendencją w woj. warmińsko-mazurskim jest promocja regionu w oparciu o historyczne regiony Warmii i Mazur i odwoływanie się do ich bogatej historii. Mówiąc o historii swej ziemi rzadko, o ile w ogóle wspomina się o powiecie kwidzyńskim, malborskim i sztumskim, będących, summa summarum częścią tej samej ziemi. Nie są one uwzględniane ze względu na ich położenie w woj pomorskim, są nagminnie pomijane w publikacjach, choć bezsprzecznie stanowią wiekową części tego samej ziemi.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż gdyby wschodnie obrzeże woj. pomorskiego było częścią woj. Warmińsko-Mazurskiego, granica całego województwa przebiegałaby praktycznie wedle dawnej granicy Prus a obrzeże woj. Pomorskiego tym samym funkcjonowałoby w ramach historycznie mu bliższych ziem województwa Warmińsko-Mazurskiego.


Legenda:
Kolor czerwony : powiaty kwidzyński, malborski i sztumski.
Kolor żółty : teren Prus w 1939 roku (mimo nie zamieszczenia okręgu Kłajpedy pokrywa się w większości z historyczną granicą Prus)
Kolor pomarańczowy : obecne woj. warmińsko-mazurskie z podziałem na powiaty.
Kolor zielony : obecny obwód królewiecki.
Kolor szary : Żuławy i Gdańsk.

 Analizując więc położenie prawobrzeżnych powiatów w szerszym i głębszym kontekście możemy stwierdzić, iż mamy do czynienia z podziałem jednej ziemi między dwa województwa. Oba województwa wytyczają swą drogę poprzez sferę swej indywidualnej historii zamykając w niej zbiór elementów z nią zgodnych pod kątem kulturowym. Przy takim układzie spraw prawobrzeżne powiaty woj. Pomorskiego wyraźnie odstają od reszty województwa w którym przyszło im funkcjonować.

Przy okazji zakończenia artykułu chciałbym zamieścić kilka przykładów rzutowania podziału administracyjnego na ludzką świadomość. Przygotowując się do sporządzenia artykułu na temat pojezierza iławskiego zdarzało mi się natrafiać na strony internetowe zawierające być może nie tyle iż nie rzetelne a po prostu nie pełne informacje na jego temat. Autor jednej z ze stron (mieszkaniec woj. warmińsko-mazurskiego) tworząc opis pojezierza iławskiego ograniczył się do granic województwa w którym zamieszkuje. Stąd, Prabuty leżące na Pojezierzu Iławskim nie były wymieniane jako jego część. Zasięg pojezierza kończył się na granicy województwa warmińsko-mazurskiego czyli tuż za Suszem ukazując jednoznacznie, iż autor ograniczył się do podziału administracyjnego bez spojrzenia na szerszy kontekst, nie biorąc pod uwagę iż owa kraina geograficzna znajduje się w granicach dwóch województw.

Przykład pominięcia Prabut jest jednym z wielu które można przytoczyć przy głębszej analizie tematu. Innym przykładem może być wypowiedź użytkownika jednego z forum internetowych związana z głośną sprawą odnalezienia bałtyjskiego skarbu w okolicach Prabut (w rzeczywistości ów skarb został odnaleziony w okolicach Susza). Wypowiedź dotyczyła sporu w którym wojewódzkim muzeum znalezisko ma zostać zdeponowane. Ów spór wywiązał się pomiędzy przedstawicielami Muzeum Archeologicznego w Gdańsku a Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Wyżej wspomniany użytkownik stwierdził co następuje : "A oprzeć się na ustaleniach historycznych nie można? Czy znalezisko jest bardziej charakterystyczne dla tego czy dla tamtego regionu i zgodnie z tym zadecydować o miejscu depozytu skarbu?" - otóż mamy tutaj do czynienia z kolejnym przykładem ograniczonego i błędnego myślenia, notabene nie zamierzonego. Prabuty i Susz są od wieków częścią tego samego regionu historycznie zwanego Prusami, regionu dzielącego nie tylko tą samą historię a także szereg innych czynników takich jak charakterystyczne ukształtowanie terenu poprzez które nadano mu geograficzną nazwę pojezierza iławskiego. Znalezisko po pewnych perturbacjach szczęśliwie trafiło do Olsztyna, tym samym pozostając na ziemi z którą był on związany.

Zamykanie się w granicach obecnych województw bez głębszego zaznajomienia się z historią regionu prowadzi to tego iż wiele osób dzieli tym samym sztucznie historyczny region na dwa nie związane ze sobą na pierwszy rzut oka twory przedzielone administracyjną granicą. Rzutuje to na jego postrzeganie i co gorsze prowadzi do zatarcia świadomości o tym, iż stanowi historycznie ściśle ze sobą związaną, większą całość.

poniedziałek, 28 listopada 2011

Prusy jako region a tożsamość i samookreślenie.

Mieszkańcy innych regionów państwa polskiego są w stanie dokonać swego samookreślenia na podstawie regionu, który zamieszkują (np. Kociewie-Kociewiacy, Kujawy-Kujawiacy) lub województwa bazującego częstokroć na historycznym regionie (np. Mazowsze-Mazowszanie). Owe samookreślenie przebiega w ten sam sposób w jaki określał się Mickiewicz pisząc : „Litwo, ojczyzno moja (…)” mając na myśli część większego kraju, część tą najbardziej bliską i ukochaną.

Nie da się ukryć, iż jako potomkowie przesiedleńców, którzy przybyli na tą ziemię wraz z rozwiązaniem państwa pruskiego i przydzieleniem jego terytorium Polsce, mamy częstokroć wątpliwości w jaki sposób winniśmy się określić. Historia ziemi, na której żyjemy jest związana w dużej mierze z Niemcami (Prusakami) , do których od najmłodszych lat uczy się nas niechęci, wykorzystując do tego całą gamę środków w ramach historycznego credo wrogości do wszystkiego co niemieckie. Prusy-Prusak mają w polskim społeczeństwie wydźwięk pejoratywny, a braki edukacji regionalnej prowadzą do szkodliwego powielania stereotypów i uogólnień. Czy to nie szkoda iż tak wielu z nas żywi obawy przed głębszą identyfikacją z ziemią z powodu zamknięcia jej historii w zatęchłym kufrze pełnym historycznych antypatii, antagonizmów i uprzedzeń? Czy nie szkoda porzucać wieków historii którymi przesiąknięte jest nasze otoczenie?

Gdy historia innych regionów zachowuje ciągłość związaną z ogólnie przyjętym kanonem polskiej historii i kultury my, patrząc wstecz widzimy graniczną datę 1945. Nie wstydźmy się, jednakże sięgać poza nią, jako iż nie jest ona wykuta w granicie i tym samym nie powinna nas ograniczać w próbie zrozumienia naszej ziemi, tego czym była, a także jakie pozostawiła nam dziedzictwo.

Nazwa określająca tą nadbałtycką ziemię funkcjonuje w historiografii od prawie tysiąca lat i wywiedziona została od nazwy jej bałtyjskich mieszkańców – Prusów. Po podboju i asymilacji Prusów, nazwa funkcjonowała wiekami podtrzymana przez Prusaków i państwo pruskie. Nowi mieszkańcy budowali na pierwotnym pruskim-bałtyjskim podłożu nową kulturę, nie zacierając do końca tej pierwszej, a raczej ją wchłaniając. Dlaczegóż więc nazwa Prusy miałaby nie funkcjonować i dziś? Czemuż ma mieć nadal wydźwięk pejoratywny?

Odrzućmy ograniczające nas, krzywdzące stereotypy i rozbudujmy naszą teraźniejszość o pełnię regionalnej przeszłości. Spójrzmy na siebie jako na tych, którzy kontynuują jej historię i tradycję, nie zwalczając jej, nie przekreślając, ale szanując i pamiętając. Jesteśmy wszakże, potomkami dawnych mieszkańców, nie z krwi, ale z racji miejsca. Dzielimy z nimi tą samą ziemię, uprawiamy te same pola, podziwiamy te same lasy, jeziora, chodzimy po tych samych drogach i ulicach, zamieszkujemy często te same domy.

Uważam, iż w obecnych czasach można określić siebie zarówno jako Polaka, mieszkańca pruskiej ziemi jak i Prusa mówiącego po polsku żyjącego w Prusach, części obecnej Polski, śmiało i bez wstydu godząc jedno z drugim.

czwartek, 24 listopada 2011

Koncepcja bloga

Mym zamysłem jest pobudzenie umysłów ludzi zamieszkujących teren od Wisły po Podlasie do działania, poszukiwania, badania, odkrywania historii ziemi którą zamieszkujemy, wszystkich tych regionów składających się na większą całość znaną nam jeszcze nie tak dawno pod nazwą Prus.

Patrząc w głąb naszej lokalnej przeszłości jesteśmy w stanie niejednokrotnie nakreślić na nowo swą własną tożsamość i tym samym możemy dokonać głębszego osobistego samookreślenia. Owa wiedza pomaga nam ubarwić swe „ja” o spuściznę tego co nas otacza i kształtuje, tak jak przez wieki otaczało i kształtowało dawnych mieszkańców, czyniąc z nich tym kim byli dla swej ziemi.

Zamierzam pisać o Prusach i ich dziejach przez pryzmat ludzi, natury, historii, tradycji i kultury a także własnych i cudzych przemyśleń i badań. „Pruski Horyzont” jest skierowany nie tylko do ludzi zamieszkujących pruską ziemię ale także do każdej jednej osoby zainteresowanej barwną historią tej krainy. Zależy mi na promocji świadomości tego czym była i jest owa "...kraina ciemnych lasów i kryształowych jezior" w sposób jak najbardziej obiektywny. Poprzez zbiór różnorodnych publikacji chcę pomóc chętnym czy poszukującym w odpowiedzi na pytanie „czym jest ziemia na której żyję i kim dla niej jestem?” w nakreśleniu swej tożsamości poprzez wgląd na szereg czynników stojących czasem poza ogólnie przyjętym kanonem myślenia przez niechęć, fałsz czy zwykłą ignorancję a dotykających nas nawet po dzisiejszy dzień.

Forma którą obrałem do prezentacji swych publikacji i myśli jest obecnie najbardziej przejrzystą i wygodną w prowadzeniu a co najważniejsze dzięki powszechności medium jakim jest internet, ogólnie dostępną dla czytelnika bez względu na miejsce jego zamieszkania. Planuję publikować na ramach bloga prace zarówno autorskie jak i wszelkiej maści artykuły, opracowania, informacje zaczerpnięte z szeregu źródeł czyniąc tym samym z owego bloga swoiste kompendium wiedzy i spojrzeń na tematykę Prus.