"Anke van Tharaw" - "Anusia z Tarowa" - historia sławnej pieśni ludowej

"Anke van Tharaw"
(autor zdj. Eberhard Petzhold)

"Anke van Tharaw" autorstwa Simona Dacha jest jedną z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych niemieckich pieśni ludowych, po dziś dzień popularną i często wykonywaną przez niemieckich muzyków ludowych. Utwór napisany pierwotnie w 1636 (opublikowany oficjalnie w 1642 roku) należny do swoistej awangardy poematów napisanych na pruskiej ziemi i jest bezsprzecznie pierwszym który zdobył szeroki rozgłos nie tylko w Prusach lecz z czasem i poza nimi. Sukces poematu jest ściśle związany z osobą autora którym był wybitny poeta i wykładowca poezji na uniwersytecie Albertyna w Królewcu, Simon Dach. Cechą charakterystyczną 17-zwrotkowego utworu jest to, iż jest napisany w dialekcie dolnopruskim języka dolnoniemieckiego, dialekcie który de facto wyparł język pruski jednakże na przestrzeni wieków wchłonął wiele bałtycyzmów pochodzenia pruskiego. Poemat ma tym samym wartość dwojaką dla spuścizny ziemi pruskiej, po pierwsze, jak już wspomniałem, jest jednym z pierwszych utworów literackich ściśle związanych z kulturą i ludnością Prus, ale także wyjątkowym artefaktem językowym obrazującym obecnie już wymarły dialekt wytworzony przez multietniczną ludność ziemi pruskiej tak jak wyglądał w pierwszej połowie XVII wieku.

Utwór Dacha jest swoistą pieśnią miłosną napisaną z perspektywy narzeczonego opiewającego w piękny sposób uczucie które żywi do swej ukochanej, uczucie które mimo wszelkich kolei losu pozostanie szczere i niezłomne. Głównymi postaciami pieśni jest para młoda, tytułowa "Anusia z Tarowa" czyli Anna Neander, córka pastora Martina Neandera z Tarowa (Tharau, ros. Władimirowo) i pastor Johannes Portatius z Laukiszek (Laukischken,  ros. Saranskoje). 

Kim była "Anusia z Tarowa"?

Fontanna-pomnik poświęcona "Anusi z Tarowa" i Simonowi Dachowi, Plac Tetralny, Memel (lit. Kłajpeda)

Anna Neander czyli tytułowa "Anusia z Tarowa" urodziła się w 1615 roku w Tarowie jako córka pastora Martina Neandera. W 1629 roku w wyniku śmierci obojga rodziców 14-sto letnia Anna zostaje sierotą przez co zostaje skierowana na wychowanie pod skrzydła nowego opiekuna brata swej matki, browarnika Caspara Stolzenberga mieszkającego natenczas w stolicy Prus Książęcych, sambijskim Królewcu. Caspar Stolzenberg cenił sobie znajomość z postaciami ze sfer naukowych i kulturalnych stąd jego dom był miejscem spotkań wielu wybitnych mieszkańców Królewca, częstym gościem bywał tam także Simon Dach który szybko staje się przyjacielem Anny. Wedle opinii niektórych badaczy zajmujących się tematyką życia i twórczości Simona Dacha uczucie które żywił do swej przyjaciółki nie kończyło się tylko na przyjaźni i w rzeczywistości młody poeta skrycie się w niej kochał. W 1636 roku Anna opuszcza dom swego wuja i wychodzi za mąż za pastora Johannesa Portatiusa z Laukiszek. Młode małżeństwo osiedla się pierw w Trempen (ros. Nowostrojewo) a następnie przenosi do rodzinnej miejscowości Johannesa -  Laukiszek.

Ślub Anny, drogiej przyjaciółki Simona zostaje uczczony przez poetę poematem na cześć jej miłości z Johannesem. Dach najpewniej nawet przez chwilę nie sądził, iż dzięki jego poematowi, imię Anny zostanie unieśmiertelnione na wieki. Małżeństwo Anny trwa 10 lat, w 1646 roku Johannes umiera, niedługo potem Anna wychodzi za mąż za kolejnego pastora, Christopha Grube. Los okazuje się dla Anny raz jeszcze nieprzychylny ponieważ po sześciu latach nowy małżonek umiera. Po śmierci Christopha, Anna wychodzi za mąż po raz trzeci stając się żoną pastora Alberta Beilsteina. Wraz ze śmiercią Alberta Anna opuszcza Laukiszki i przenosi się do swego najstarszego syna, owocu jej pierwszego małżeństwa - Fredericka Paratiusa będącego pastorem w Wystruci (Insterburg, ros. Czerniachowsk) gdzie umiera 28 września 1689 roku, tam też zostaje pochowana. Los jak widzimy nie oszczędzał Anny, śmierć zabierała jej tych których kochała, od rodziców, przez małżonków po drogiego przyjaciela jakim był Simon, zmarły w 1649 roku na gruźlicę. Jednakże, mimo smutków i nieszczęść w jakie jej życie było niestety obfite jej imię zostało zapamiętane na wieki, a pamięć o Annie Neander zostało uczczona nie tylko poprzez poemat Simona Dacha, lecz także dzięki parkowi jej imienia w Wystruci, jak i fontannie-pomnikowi poświęconej Simonowi Dahchowi zwieńczonej posągiem sławnej "Annusi z Tarowa" stojącej na Placu Teatralnym w Memlu (lit. Kłajpeda)

 Fontanna-pomnik poświęcona "Anusi z Tarowa" i Simonowi Dachowi, Plac Tetralny, Memel (lit. Kłajpeda) obecnie. (autor zdj. Michael Wehlus) 

Od poematu do pieśni,  “Anke van Tharaw” zyskuje na popularności

Melodia i tekst pieśni

"Anusia z Tarowa" choć pierwotnie powstała jako poemat zapamiętana została jako pieśń ludowa co zawdzięcza przyjacielowi Simona Dacha - kompozytorowi Heinrichowi Albertowi który w 1642 roku ułożył melodię do słów Dacha. Właściwa popularność i rozpoznawalność pieśni przychodzi jednakże dopiero ponad 100 lat później za sprawką morąskiego pastora, filozofa i pisarza Johanna Gottfrieda Herdera który w 1778 roku przekłada pieśń na szerzej rozumiany w Królestwie Prus język wysokoniemiecki i publikuje w swej antologii pieśni ludowych pod tytułem "Ännchen von Tharau". W 1806 roku Achim von Arnim  i Clemens Brentano umieszczają skróconą o siedem zwrotek wersję pieśni w swej antologii “Des Knaben Wunderhorn", do tej wersji Friedrich Silcher komponuje melodię przykładając się do jej ogólnonarodowej popularności. Wraz z nadejściem XX wieku popularność "Anusi z Tarowa" nie słabnie i tak w 1933 roku Kompozytor Heinrich Strecker wystawia we Wrocławiu operetkę bazującą na życiu Anny Neander a rok 1954 staje się datą premiery filmu w reżyserii Wolfganga Schleifa pod tym samym tytułem.

Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła :

Niemiecka wiki : http://de.wikipedia.org/wiki/Ännchen_von_Tharau
Biblioteka Elbląska : http://historia.bibliotekaelblaska.pl/slownik/3820
Baltic Sea Library : http://www.balticsealibrary.info/index.php?option=com_flexicontent&view=items&cid=69%3Agerman&id=170%3Aanke-van-tharaw-annchen-von-tharau&tab=polish&Itemid=116